Το νέο δημογραφικό και οι επιπτώσεις του

Οι οικογένειες σε όλο τον κόσμο αποκτούν όλο και λιγότερα παιδιά. Σε μεγάλο μέρος του κόσμου, τα ποσοστά γονιμότητας έχουν πέσει κάτω από το ποσοστό διαιώνισης που απαιτείται για τη διατήρηση ενός σταθερού πληθυσμού και, παρά την αύξηση της μακροζωίας, σε ορισμένες χώρες έχει ήδη αρχίσει να παρατηρείται μείωση του πληθυσμού. Άλλες μπορεί να ακολουθήσουν στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Η μείωση των ποσοστών γονιμότητας μετατοπίζει τη δημογραφική ισορροπία προς την κατεύθυνση της έλλειψης νέων και της αύξησης των ηλικιωμένων, οι οποίοι εξαρτώνται από έναν συρρικνούμενο πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας. Η επιμήκυνση της διάρκειας ζωής επιταχύνει τη μετατόπιση αυτή. Το φαινόμενο αυτό έχει αρχίσει να εξελίσσεται στις προηγμένες οικονομίες και στην Κίνα, όπου στα τρία πέμπτα των χωρών οι ετήσιοι θάνατοι υπερβαίνουν ήδη τις γεννήσεις. Οι αναδυόμενες οικονομίες έχουν περισσότερα βήμα να διανύσουν, αλλά αντιμετωπίζουν την ανάγκη να γίνουν πλουσιότερες πριν αρχίσει ο δημογραφικός μετασχηματισμός.
Τα σημερινά μας οικονομικά συστήματα και κοινωνικά συμβόλαια έχουν αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια δεκαετιών με αυξανόμενους πληθυσμούς, ιδίως πληθυσμούς σε ηλικία εργασίας που προωθούν την οικονομική ανάπτυξη και στηρίζουν και συντηρούν τους ανθρώπους που ζουν περισσότερο. Αυτός ο υπολογισμός δεν ισχύει πλέον. Ένας συνδυασμός υψηλότερης παραγωγικότητας, περισσότερης εργασίας ανά άτομο, αποτελεσματικής μετανάστευσης και υψηλότερων ποσοστών γονιμότητας μπορεί να εξασφαλίσει παγκόσμια ευημερία για το μέλλον. Τούτου λεχθέντος, κανένας από αυτούς τους μοχλούς από μόνος του δεν θα είναι αρκετός και ο καθένας παρουσιάζει προκλήσεις. Η κάμψη της τροχιάς της δημογραφικής μετατόπισης θα απαιτήσει από την κοινωνία να επανεξετάσει τα υφιστάμενα συστήματα εργασίας και συνταξιοδότησης με τρόπους που μπορεί να επιβάλουν την αλλαγή του κοινωνικού μας συμβολαίου – πράγμα καθόλου εύκολο.
Τα μειωμένα ποσοστά γονιμότητας, σύμφωνα με τους αναλυτές της McKinsey, ωθούν τις μεγάλες οικονομίες προς την πληθυσμιακή κατάρρευση σε αυτόν τον αιώνα. Τα δύο τρίτα της ανθρωπότητας ζουν σε χώρες με γονιμότητα κάτω από το ποσοστό αντικατάστασης των 2,1 παιδιών ανά οικογένεια.
Μέχρι το 2100, οι πληθυσμοί σε ορισμένες μεγάλες οικονομίες θα μειωθούν κατά 20 έως 50 τοις εκατό, με βάση τις προβλέψεις του ΟΗΕ. Οι ηλικιακές δομές αντιστρέφονται – από πυραμίδες σε οβελίσκους – καθώς ο αριθμός των ηλικιωμένων αυξάνεται και ο αριθμός των νεότερων συρρικνώνεται. Το πρώτο κύμα αυτής της δημογραφικής μετατόπισης πλήττει τις προηγμένες οικονομίες και την Κίνα, όπου το ποσοστό των ατόμων σε ηλικία εργασίας θα μειωθεί στο 59% το 2050, από 67% σήμερα. Τα μεταγενέστερα κύματα θα κατακλύσουν τις νεότερες περιοχές μέσα σε μία ή δύο γενιές.
Η υποσαχάρια Αφρική αποτελεί τη μόνη εξαίρεση. Οι καταναλωτές και οι εργαζόμενοι θα είναι μεγαλύτερης ηλικίας και όλο και περισσότερο στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι ηλικιωμένοι θα αντιπροσωπεύουν το ένα τέταρτο της παγκόσμιας κατανάλωσης μέχρι το 2050, ποσοστό διπλάσιο από αυτό του 1997. Οι αναπτυσσόμενες χώρες θα παρέχουν ένα αυξανόμενο μερίδιο της παγκόσμιας προσφοράς εργασίας και της κατανάλωσης, καθιστώντας την παραγωγικότητα και την ευημερία τους ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια ανάπτυξη.
Ο σημερινός υπολογισμός των οικονομιών δεν μπορεί να υποστηρίξει τα υπάρχοντα εισοδήματα και συνταξιοδοτικά πρότυπα – κάτι πρέπει να αλλάξει. Στις χώρες του πρώτου κύματος σε όλες τις προηγμένες οικονομίες και την Κίνα, η αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα μπορούσε να επιβραδυνθεί κατά 0,4% ετησίως κατά μέσο όρο από το 2023 έως το 2050, και έως και 0,8% σε ορισμένες χώρες, εκτός εάν η αύξηση της παραγωγικότητας αυξηθεί κατά δύο έως τέσσερις φορές ή εάν οι άνθρωποι εργάζονται μία έως πέντε ώρες περισσότερο την εβδομάδα.
Τα συνταξιοδοτικά συστήματα ενδέχεται να χρειαστεί να διοχετεύσουν έως και το 50 τοις εκατό του εργατικού εισοδήματος για να χρηματοδοτήσουν μια αύξηση κατά 1,5 φορά του χάσματος μεταξύ της συνολικής κατανάλωσης και του εισοδήματος των ηλικιωμένων.
Αντιμετωπίζοντας τις συνέπειες της δημογραφικής αλλαγής, οι κοινωνίες εισέρχονται σε αχαρτογράφητα νερά. Αν δεν αναλάβουν δράση, οι νεότεροι θα κληρονομήσουν χαμηλότερη οικονομική ανάπτυξη και θα επωμιστούν το κόστος περισσότερων συνταξιούχων, ενώ η παραδοσιακή ροή πλούτου μεταξύ των γενεών θα διαβρωθεί.
Οι μακροχρόνιες εργασιακές πρακτικές και το κοινωνικό συμβόλαιο πρέπει να αλλάξουν. Βασικότερα, οι χώρες θα πρέπει να αυξήσουν τα ποσοστά γονιμότητας για να αποτρέψουν την ερήμωση – μια κοινωνική αλλαγή χωρίς προηγούμενο στη σύγχρονη ιστορία.