Ο CoViD-19 και τα Μέσα Ενημέρωσης: Καταστροφή ή Αναγέννηση;

Τα μέσα ενημέρωσης θεωρούνται σημαντικό στοιχείο της κοινωνικής υπερδομής. Οι
κυβερνήσεις έχουν αντιδράσει στην πανδημία CoViD-19 παρέχοντας υποστήριξη έκτακτης
ανάγκης, αλλά παραμελούν τον δομικό κοινωνικό μετασχηματισμό. Η επαγγελματική
δημοσιογραφία αυξάνει σε εκτίμηση και αξιοπιστία, αλλά το επιχειρηματικό μοντέλο που
βασίζεται στα διαφημιστικά έσοδα καταρρέει. Αυτό είναι το αποτέλεσμα έρευνας που
διεξήχθη από μελετητές του ερευνητικού έργου Media for Democracy Monitor 2020, το
οποίο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του ερευνητικού φορέα The Euromedia Research
Group με συμμετοχή χωρών από όλο τον κόσμο κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του
2020.1
(www.euromediagroup.org/mdm)
Policy Brief / 1 Σεπτεμβρίου 2020
Δύο τάσεις χαρακτηρίζουν το πεδίο των μέσων ενημέρωσης στις χώρες που εντάσσονται στο
ερευνητικό έργο Media for Democracy Monitor 2020 και είναι υπό μελέτη μετά την
καραντίνα (lockdown) που επέφερε ο CoViD-19 τον Μάρτιο του 2020:
Από τη μια πλευρά, τα μέσα ενημέρωσης που έχουν σημείο αναφοράς την αίθουσα σύνταξης
(newsroom) και τους επαγγελματίες δημοσιογράφους εμφάνισαν αυξανόμενη απήχηση και,
τελικά, κέρδισαν την εμπιστοσύνη του κοινού. Υψηλή ζήτηση-απήχηση καταγράφηκε επίσης
τόσο για τα δημόσια όσο και για τα ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης και μάλιστα τόσο για τα
παραδοσιακής μορφής (τηλεόραση, εφημερίδες, συχνά ραδιόφωνο), όσο και για τα ψηφιακά
μέσα (ενημερωτικοί ιστότοποι, προφίλ μέσων κοινωνικής δικτύωσης κ.λπ.).
Από την άλλη πλευρά, σημαντικές βιομηχανίες στον τομέα του εμπορίου και των υπηρεσιών
ανέστειλαν τις διαφημιστικές τους δραστηριότητες με αποτέλεσμα την κατάρρευση του
επιχειρηματικού μοντέλου λειτουργίας των μέσων ενημέρωσης που βασίζεται στα έσοδα
από τη διαφήμιση. Κατά κανόνα, περίπου το 30% έως το 50% των εν λόγω εσόδων
εξαφανίστηκαν από τη μιντιακή αγορά. Παράλληλα, εκατοντάδες εφημερίδες ανέστειλαν την
έντυπη μορφή τους ή μετατράπηκαν σε αποκλειστικά διαδικτυακές. Ο Διευθυντής της
ομάδας «Friends of Canadian Broadcasting», Daniel Bernhard, εξέφρασε την ανησυχία του:
«Με λίγες εξαιρέσεις, μιλάμε για την εξαφάνιση ολόκληρης της καναδικής μιντιακής
βιομηχανίας».
Οι συμμετέχουσες χώρες στο ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Media for Democracy Monitor 2020» είναι οι
εξής: Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο (Φλάνδρα), Καναδάς, Χιλή, Δανία, Φινλανδία, Γερμανία, Ελλάδα, Χονγκ Κονγκ,
Ισλανδία, Ιταλία, Ολλανδία, Πορτογαλία, Νότια Κορέα, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο.

Τα σχετικά με τον CoViD-19 ρεπορτάζ κυριάρχησαν στο 70% της συνολικής κάλυψης των
ειδησεογραφικών μέσων. Παράλληλα, η παραπληροφόρηση και οι ψεύτικες ειδήσεις
επικράτησαν περισσότερο από ποτέ στις ψηφιακές πλατφόρμες.
Οι κυβερνήσεις των χωρών αντέδρασαν υποστηρίζοντας οικονομικά τους φορείς και τις
εταιρείες των μέσων ενημέρωσης, πηγαίνοντας ακόμα και ενάντια στις παραδόσεις περί
απόρριψης άμεσων επιδοτήσεων στα μέσα ενημέρωσης. Η Γερμανία, για παράδειγμα,
δημιούργησε ένα ταμείο υποστήριξης των μέσων ενημέρωσης τουλάχιστον 200
εκατομμυρίων ευρώ. Η φινλανδική κυβέρνηση επέστρεψε στο άλλοτε εγκαταλελειμμένο
καθεστώς κρατικών επιδοτήσεων. Η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να δαπανήσει
περίπου 35 εκατομμύρια λίρες (39 εκατομμύρια ευρώ) στη βιομηχανία των μέσων
ενημέρωσης. Άλλες χώρες συσσώρευσαν ουσιαστικά την ετήσια στήριξή τους: η Αυστρία
αύξησε τις επιδοτήσεις Τύπου κατά μιάμιση φορά, η Σουηδία επέκτεινε το καθεστώς
επιδοτήσεων κατά 70 εκατομμύρια ευρώ και η Ολλανδία δημιούργησε ένα προσωρινό
ταμείο στήριξης σχεδόν 10 εκατομμυρίων ευρώ, με δυνατότητα για άλλα 24 εκατομμύρια
ευρώ από τον Σεπτέμβριο έως τον Δεκέμβριο του 2020.
Οι κρατικές επιδοτήσεις προορίζονταν στις περισσότερες περιπτώσεις για τη διάσωση της
λειτουργίας της δημοσιογραφίας και των μέσων ενημέρωσης και για τη διατήρηση της
εργασίας των δημοσιογράφων. Αυτό γενικά λειτούργησε αποτελεσματικά για τους
μισθωτούς δημοσιογράφους, αλλά αγνοήθηκε ο μεγάλος αριθμός των ανεξάρτητων
δημοσιογράφων που εργάζονται ως ελεύθεροι επαγγελματίες (free-lancers), όπως δείχνουν
οι σχετικές ερευνητικές εκθέσεις από τη Γερμανία και το Βέλγιο.
Μέσα από μια πιο προσεκτική ματιά στα στοιχεία αναδεικνύονται ορισμένες ενδιαφέρουσες
διαφορές σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο παρέχεται η υποστήριξη στα μέσα ενημέρωσης.
Η Πορτογαλία (15 εκατομμύρια ευρώ) και το Ηνωμένο Βασίλειο (39 εκατομμύρια ευρώ)
αποφάσισαν να διαθέσουν κρατικά κονδύλια στα μέσα ενημέρωσης με τη μορφή δημόσιων
διαφημιστικών εκστρατειών, ενώ οι περισσότερες από τις άλλες χώρες προσφέρουν τις
επιδοτήσεις τους ως μη επιστρεπτέα υποστήριξη.
Πολύ λίγες από τις κυβερνήσεις των χωρών του δείγματος στο πλαίσιο του ερευνητικού
έργου Media for Democracy Monitor 2020 ανέπτυξαν μια στρατηγική για την αντιμετώπιση
της κρίσης στα μέσα ενημέρωσης πέρα από την άμεση διάσωση των σχετικών εταιρειών. Στην
Ιταλία, η ρυθμιστική αρχή Autorità per le Garanzie nelle Comunicazioni (AGCOM / Αρχή για τη
Διασφάλιση των Επικοινωνιών) δημιούργησε τέσσερις ομάδες εργασίας,
συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων των μέσων ενημέρωσης, για την καταπολέμηση με
δομημένο τρόπο των αρνητικών επιπτώσεων της πανδημίας. Μια ειδική ομάδα έλεγχε (και
εξακολουθεί να ελέγχει) την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο.

Στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα αν και η καραντίνα επέφερε αύξηση της τηλεθέασης, τα έσοδα από διαφημίσεις
μειώθηκαν σημαντικά, σύμφωνα με τους επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης, κατά 40%.
Επιπλέον, το lockdown επέβαλε περαιτέρω εμπόδια στη διανομή του τύπου. Για αυτό και
στις 21 Μαρτίου 2020, η κυβέρνηση αποφάσισε να ζητήσει από τα σούπερ μάρκετ να πωλούν
τις ημερήσιες και κυριακάτικες εκδόσεις των εφημερίδων. Παράλληλα, στους ανθρώπους
που απασχολούνταν στον κλάδο του Τύπου, όπως και σε άλλους τομείς της οικονομίας,
δόθηκε εφάπαξ αποζημίωση ύψους 800 ευρώ.
Αν και οι ειδησεογραφικοί ιστότοποι προσέλκυσαν νέους αναγνώστες αντιμετώπισαν το ίδιο
πρόβλημα με τους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς – ραδιοφωνικούς σταθμούς και τις Κυριακάτικες
εφημερίδες ως προς τη διαφήμιση, η οποία στην πραγματικότητα μειώθηκε απότομα κατά
40%, προκαλώντας απώλειες εσόδων. Όπως και σε άλλες χώρες, τα περισσότερα από τα
υπόλοιπα διαφημιστικά έσοδα διατέθηκαν στους τεχνολογικούς γίγαντες, όπως η Google και
το Facebook. Επειδή οι Έλληνες, λόγω του lockdown που επέφερε η πανδημία, έμειναν στο
σπίτι, σημειώθηκε αύξηση των συνδρομητικών υπηρεσιών τηλεόρασης.
Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της απώλειας των διαφημιστικών εσόδων των μέσων
ενημέρωσης η κυβέρνηση πραγματοποίησε εκστρατεία επικοινωνίας με θέμα τον CoViD-19
(«Μένουμε Σπίτι» και «Μένουμε Ασφαλείς») διαθέτοντας στην αγορά των Μέσων
ενημέρωσης συνολικά 20 εκατομμύρια ευρώ σε μορφή διαφημιστικής δαπάνης. Στην
πραγματικότητα ήταν ένας έμμεσος τρόπος υποστήριξης προς τα πληττόμενα μέσα
ενημέρωσης για απόκτηση διαφημιστικών εσόδων. Ωστόσο, ΜΜΕ και πολιτικοί φορείς, που
συνδέονται με την αντιπολίτευση, κατηγόρησαν την κυβέρνηση για διακρίσεις και
διακριτικές μεταχειρίσεις όσον αφορά την κατανομή της παραπάνω διαφημιστικής δαπάνης.
Συνολικά, παρατηρώντας στις διάφορες χώρες το πεδίο των ΜΜΕ σε εθνικό επίπεδο
διαφαίνεται ότι οι φορείς των μέσων ενημέρωσης που βασίζονται στις αίθουσες σύνταξης
(newsrooms) για την παραγωγή του δημοσιογραφικού προϊόντος κι έχουν μακρά παράδοση
δραστηριοτήτων υπήρξαν και παραμένουν απολύτως απαραίτητοι κατά τη διάρκεια της
πανδημίας. Επανακτούν την εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών του κοινού και καταφέρνουν να
απομακρύνουν το επαγγελματικό δημοσιογραφικό τους περιεχόμενο από τον «θόρυβο» που
υπάρχει στις ψηφιακές πλατφόρμες. Τα μέλη του κοινού τείνουν να αναγνωρίζουν και να
τιμούν τις αξιόπιστες πληροφορίες κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης. Οι κυβερνήσεις,
από την άλλη πλευρά, έχουν βρεθεί απροετοίμαστες και οι δραστηριότητές στις οποίες
προέβησαν μέχρι στιγμής αντιμετώπισαν τις δυσλειτουργίες βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα,
αλλά δεν προσέφεραν υποστήριξη για τις επείγουσες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που
απαιτούνται ως απάντηση στο εξελισσόμενο ψηφιακό περιβάλλον.

Για περαιτέρω πληροφορίες απευθυνθείτε στον καθηγητή του Πανεπιστημίου του
Σάλτσμπουργκ Josef Trappel ([email protected]) ή/και στον καθηγητή Στέλιο
Παπαθανασόπουλο ([email protected]) ή στον Δρ Αχιλλέα Καραδημητρίου
([email protected]) στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το πλήρες κείμενο της έκθεσης με πληροφορίες ανά χώρα είναι διαθέσιμο
(https://myfiles.sbg.ac.at/index.php/s/PzSjmxbeMq6ywDk)