Η ηθική του απελεύθερου

Του Γιάννη Πανούση

Μού είχαν πει κάποτε πως το αλάτι της ζωής είναι το τρίπτυχο “Τα περιττά-Τα παράνομα-Τα επικίνδυνα” και τότε είχα γελάσει. Σήμερα που τα ξανασκέφτομαι στη βάση του ανθρώπου ως ηθικο-κοινωνικά απελεύθερου είδους νομίζω ότι βρίσκω κάποια ψήγματα αλήθειας.

Όλη η ζωή μας κυριαρχείται από την αγωνία για τα περιττά πράγματα, για περιττές επιδιώξεις, για περιττές δικαιώσεις. Είμαστε περιττοί στο Σύμπαν και βαυκαλιζόμαστε ότι χωρίς εμάς δεν υπάρχει Ζωή.

Τα παράνομα είχαν πάντοτε τη δική τους γοητεία. Οι “υπεράνω του νόμου” συχνά λατρεύονταν από τα πλήθη ως Ήρωες, Ηγέτες, Αρχηγοί. Οι νομοταγείς ουδέποτε εδοξάσθησαν (τουλάχιστον στην Ελλάδα).

Τα επικίνδυνα δίνουν την αίσθηση της ελευθερίας και της υπέρβασης των τεθειμένων ορίων στην ανθρώπινη δράση, υλοποιούν το παιχνίδι με τη Μοίρα και τον Θάνατο. Οι εντελώς ακίνδυνοι χαρακτηρίζονται και ως “φλούφληδες”.

Γιατί τα θυμήθηκα όλα αυτά; Επειδή νομίζω ότι ο ατομικός παν-ηδονισμός και η υποκρυπτόμενη ηθική απελευθέρωση (για πολλούς, ηθική αναρχία) διαμορφώνουν τους όρους μιάς μετα-ηθικής ή μιάς light ηθικής που, στο πλαίσιο ενός “ηθικού σχετικισμού”, ακυρώνει τα όρια των υποχρεώσεων συμβίωσης κι ενεργοποιεί την αυτονομία των απόλυτων δικαιωμάτων. Ο καθένας (καλόπιστα, αφελώς;) κάνει ό,τι του γουστάρει χωρίς να νοιώθει την ανάγκη να δικαιολογηθεί ή να συνεκτιμήσει τις απόψεις των άλλων.

Για ορισμένους αυτός ο ιδιόμορφος αμοραλισμός (δηλαδή θεωρία/πρακτική “εκτός των ηθών”) λειτουργεί κι ως “ηθική τρομοκρατία της διαφορετικότητας” και γι’ άλλους ως ψευδο-αλτρουιστικό σύνδρομο μιάς δήθεν ηθικής εκλαΐκευσης. Ουδείς οφείλει να πράττει υπέρ των άλλων (εάν δεν “του μοιάζουν”) κι ουδείς αισθάνεται ενοχές ή τύψεις που δια των παραλείψεών του βλάπτονται τρίτοι αθώοι (που δεν του “μοιάζουν”).

Ηθικές αυταπάτες στο όνομα της ανεκτικότητας που στο τέλος υπηρετούν την πιο σκληρή καταστολή (από τους ίδιους τους ακραίους “απελευθερωτές” και βέβαια κι από το Κράτος).

Η εμπιστοσύνη σ’ ένα minimum ηθικών αρχών δεν έχει να κάνει με τα κόμματα ή με την πολιτική ορθότητα. Η ελαστική ατομική συνείδηση και η συναφής συλλογική συνενοχή καταλήγουν σ’ έναν αταβιστικό ιδεολογο-φανατισμό και σ’ έναν κανιβαλικό πρωτογονισμό που το μόνο το οποίο καλλιεργούν είναι το ηθικό χάος, στη μαύρη τρύπα του οποίου πέφτουν μέσα ακόμα κι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι έχουν το δικαίωμα να ζουν μόνο “για πάρτη τους” (και για τους “ομοίους” τους).

Πρέπει να πάψουμε να πιστεύουμε ότι υπάρχει Κοινωνία δίχως όρια και κανόνες και να σταματήσουμε να ηθικολογούμε με βάση τα λάθη των άλλων. Υπάρχει σε καθετί προσωπική ευθύνη και άνευ αυτής υπονομεύεται τόσο η κοινωνική συνοχή όσο και η Δημοκρατία.

Το ανθρώπινο είδος μπορεί να γίνει χρήσιμο στον πλανήτη αν πάψει να καταστρέφει τα άλλα είδη και το πολιτικόν είδος μπορεί να γίνει χρήσιμο στο λαό αν πάψει να του λέει ότι “όλα επιτρέπονται”.

* Ο κ. Γιάννης Πανούσης είναι Καθηγητής Εγκληματολογίας, πρώην υπουργός Προστασίας του Πολίτη